با سلام خدمت دوستان عزیز
توضیحاتی دیدم پیرامون این موضوع گفتم شما هم ببینید .
[h=3] اولين آيه و سوره
[/h] درباره اولين آيه يا سوره نازل شده سه نظر وجود دارد:
1- گروهى معتقدند كه اولين آيات سه يا پنج آيه از اول سوره علق بوده است كهمقارن بعثت پيامبر نازل شده است.هنگامى كه ملك(فرشته)فرود آمد و پيامبر را باعنوان«نبوت»ندا داد و به او گفت:بخوان،گفت:چه بخوانم؟پس او را در پوششخود گرفت و گفت: اقرا باسم ربك الذي خلق،خلق الانسان من علق،اقرا و ربك الاكرم الذي علم بالقلم،علم الانسان ما لم يعلم (1) .از امام صادق عليه السلام روايتشده است كه فرمود:
«اول ما نزل على رسول الله صلى الله عليه و آله بسم الله الرحمان الرحيم.اقرا باسم ربك... و آخر ما نزلعليه: اذا جاء نصر الله... (2) .
2- گروهى نخستين سوره نازل شده را سوره مدثر میدانند.از ابن سلمه روايت شده است كه از جابر بن عبد الله انصارى سؤال كردم:كدامين سوره يا آيه قرآن براى نخستين بار نازل شده است؟گفت: يا ايها المدثر .گفتم:پس اقرا باسم ربك چه؟
گفت:گفتارى كه از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله شنيدهام اكنون براى شما بازگو مىكنم.شنيدم كه فرمود:«مدتى را در مجاورت كوه حراء گذرانيدم.در پايان كه از كوه پايين آمدم و بهميانه دشت رسيدم،ندايى شنيدم.به هر طرف نگريستم كسى را نديدم. سپس سربه آسمان بلند كردم،ناگهان او(جبرئيل)را ديدم.لرزشى مرا فرا گرفت،به خانه نزدخديجه آمدم،خواستم تا مرا بپوشاند. آن گاه يا ايها المدثر،قم فانذر... (3) نازل شد (4) .
گروهى از اين حديث استفاده كردهاند كه اولين سوره نازل شده در ابتداى وحى برپيامبر اكرم صلى الله عليه و آله اين سوره است (5) ولى در متن حديث هيچ گونه اشارهاى به اين امر كه نخستين سوره نازل شده اين سوره باشد نشده است،و صرفا استنباط جابر از اين حديث چنين بوده است.شايد اين پيش آمد پس از مدتى كه از بعثت گذشته بود(فترت)صورت گرفته باشد،زيرا پس از آغاز بعثتبراى مدتى وحى منقطع گرديدو دوباره آغاز شد.شاهد بر اين مدعى حديث زير است:
از جابر بن عبد الله روايت ديگرى شده است كه پيامبر صلى الله عليه و آله درباره فترت وحى سخن میگفت و میفرمود:«هنگامى كه به راه خود ادامه مىدادم،ناگاه ندايى ازآسمان شنيدم.سر بلند كردم،فرشتهاى را ديدم كه در كوه حراء نيز آمده بود.ازديدار او به وحشت افتادم و بر روى زانوهاى خود قرار گرفتم.سپس از راه خودبرگشتم و به خانه آمدم و گفتم:زملونى،زملونى(مرا بپوشانيد). آن گاه مرا پوشاندند.
در اين موقع آيات: يا ايها المدثر،قم فانذر،و ربك فكبر،و ثيابك فطهر و الرجز فاهجر (6) نازل شد.پس از آن،وحى پى در پى و بدون انقطاع فرود آمد» (7) .
3- گروهى اولين سوره نازل شده را سوره فاتحه مىدانند.زمخشرى مىگويد:
«بيشتر مفسرين بر اين عقيدهاند كه سوره فاتحه اولين سوره نازل شده قرآن است».
علامه طبرسى از استاد احمد زاهد در كتاب ايضاح به نقل از سعيد بن المسيب ازمولى امير المؤمنين عليه السلام آورده است كه فرمود:«از پيامبر صلى الله عليه و آله از ثواب قرائت قرآنسؤال نمودم،سپس آن حضرت ثواب هر سوره را بيان فرمود،به ترتيب نزولسورهها.پس اولين سورهاى را كه در مكه نازل شده است،سوره«فاتحه»بر شمرد،سپس «اقرا باسم ربك» و آن گاه سوره ن و القلم (8) .واحدى نيشابورى در اسبابالنزول درباره ابتداى بعثت چنين آورده است:«گاه كه پيامبر با خود خلوتى داشت،ندايى از آسمان مىشنيد كه موجب هراس وى مىشد و در آخرين بار فرشته او راندا داد:يا محمد!گفت:لبيك.گفت:بگو بسم الله الرحمان الرحيم الحمد لله ربالعالمين... (9) .البته پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله از همان ابتداى بعثتبا گروه كوچك خود(على وجعفر و زيد و خديجه)نماز را طبق سنت اسلامى انجام مىداد و نماز بدونفاتحة الكتاب بر پا نمىشود و در حديث آمده است:«اولين چيزى كه جبرئيل بهپيامبر صلى الله عليه و آله تعليم داد،نماز و وضو بود»كه لازمه آن مقرون بودن بعثتبا نزول سورهحمد است. جلال الدين سيوطى مىگويد:«هرگز نبوده است كه نماز در اسلام بدونفاتحه الكتاب باشد» (10 .
ميان اين سه نظر مىتوان به گونهاى جمع كرد،زيرا نزول سه يا پنج آيه از اولسوره علق به طور قطع با آغاز بعثت مقارن بوده است، و اين مساله مورد اتفاق نظراست.سپس چند آيه از ابتداى سوره مدثر نازل شده است،ولى اولين سوره كامل كه بر پيامبر نازل گرديده سوره حمد است.و چند آيه از سوره علق يا سوره مدثر درآغاز،عنوان سوره نداشته و با نزول بقيه آيههاى سوره اين عنوان را يافته است.لذااشكالى ندارد كه بگوييم اولين سوره،سوره حمد است و به نام فاتحة الكتابخوانده مىشود.وجوب خوانده شدن اين سوره در نماز اهميت آن را مىرساند،به طورى كه آن را سزاوار عدل و همتاى قرآن شدن،مىكند. و لقد آتيناك سبعا من المثاني و القرآن العظيم (11) ،و به راستى ما به تو سوره حمد و قرآن عظيم را داديم».
سورهاى كه به نام«سبعا من المثانى»خوانده مىشود بنابر نقلى سوره حمد است كهمشتمل بر هفت آيه است.از اين جهت«مثانى»گفته مىشود كه به سبب كوتاهىقابل تكرار استبه ويژه سوره حمد كه روزانه در نماز تكرار مىشود.پس اگر ترتيب نزول سورهها را از نظر ابتداى سورهها در نظر بگيريم،اولين سوره،علق و پنجمين سوره،حمد است.چنان كه در ترتيب نزول سورهها آوردهايم و اگر سوره كامل را ملاك بدانيم،اولين سوره كامل سوره حمد است.
پىنوشتها:
1- علق 96:5-1.ر.ك:تفسير منسوب به امام عسكرى،ص 157.بحار الانوار،ج 18،ص 206،حديث 36.تفسيربرهان،ج 2،ص 478. صحيح مسلم،ج 1،ص 97.صحيح بخارى،ج 1،ص 3.
2- اصول كافى،ج 2،ص 628.عيون اخبار الرضا،ج 2،ص 6.بحار الانوار،ج 92،ص 39.
3- مدثر 74:2-1.
4- صحيح مسلم،ج 1،ص 99 و رجوع كنيد به:امام احمد بن حنبل،مسند احمد،ج 3،ص 306.
5- ر.ك:بدر الدين زركشى،البرهان في علوم القرآن،ج 1،ص 206.
6- مدثر 74:5-1.
7- صحيح بخارى،ج 1،ص 4.صحيح مسلم،ج 1،ص 98،و رجوع كنيد به:مسند احمد،ج 3،ص 325.
8- تفسير طبرسى،ج 10،ص 405 و رجوع كنيد به:الكشاف،ج 4،ص 775.
9- فاتحه 1:2-1.اسباب النزول،ص 11.
10- الاتقان،ج 1،ص 12.
11- حجر 15:87.
