اسباب و موانع فهم صحیح قرآن
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَنزَلَ عَلَى عَبْدِهِ الْکِتَابَ وَلَمْ یَجْعَل لَّهُ عِوَجَا قَیِّمًا لِّیُنذِرَ بَأْسًا شَدِیدًا مِن لَّدُنْهُ وَیُبَشِّرَ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا حَسَنًا (کهف:۱و ۲)
صلوات الله وبرکاته علی من انزل علیه القرآن لیکون للعالمین نذیراً و علی آله و اصحابه و علی من تبعهم باحسان الی یوم الدین
عروس حضرت قرآن نقاب آنگه براندازد
که دار الملک ایمان را مجرد بیند از غوغا
با عرض سلام و خسته نباشید و تحیات فراوان محضر دوستان و برادران ایمانی و میهمانان ارجمند.
در جلسات هم اندیشی کمیسیون اسباب و موانع فهم صحیح قرآن پس ازتلاوت قرآن مجید، جهت شفاف سازی موضوع، این سرفصل*ها را مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت.
۱.اهمیت و ضرورت بحث مورد نظر
۲.چیستی و تعریف قرآن
۳.اهداف نزول قرآن
۴.اسباب فهم قرآن
۵.موانع فهم قرآن
امید است که بتوانیم حق مطالب مطرح*شده* را متناسب شأن قرآن و قرآن دوستان ارائه دهیم.
اما ضرورت بحث:
در مورد اهمیت و ضرورت بحث باید پرسید: آیا وقتی که خداوند کج روان در فهم آیاتش را تهدید می*کند، آنجا که می*فرماید: إِنَّ الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی آیَاتِنَا لَا یَخْفَوْنَ عَلَیْنَا. آیه ۴۰ فصلت و پیامبر گرامی اسلام (ص) بدلیل مهجوریت قرآن با زبان شکایت به پیشگاه پروردگارش عرض می*کند: وَقَالَ الرَّسُولُ یَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا (آیه ۳۰ فصلت)
تبادل نظر پیرامون چنین مسأله*ای برای مسلمانان به طور عام و برای جامعه دعوت گر به طور خاص جهت تجدید میثاق با قرآن از مهم*ترین و ضروری*ترین مباحث نیست؟!
اما چیستی قرآن
با ذکر مقدمه*ای منطقی و قرآنی به جواب این پرسش می*رسیم؛
خداوند خالق است و نیازهای مخلوقش را می*داند؛ «أَلَا یَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ» (آیه ۱۴ ملک). «وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ» (آیه ۱۶ ق) لذا انسان را که آفرید سدی و بیهود ر*هایش نکرد و هدایتش را مطابق آیه «ان علینا للهدی» تفضلاً خود به عهده گرفت و از طریق فروفرستادن کتاب*های آسمانی مخاطب محور و ارسال پیامبرانی که به زبان قومشان سخن می*گفتند بر آنان منت نهاد و راهنماییشان نمود.
با این بیان قرآن را از زبان قرآن چنین تعریف می*کنیم:
قرآن کتابی است مخاطب محور، نور، روشنگر، برهان، فرقان، قول فصل، هدی للمتقین، هدی للناس و تبیان لکل شیء که از نزد خداوند حکیم و خبیر نازل شده است.
اهداف نزول قرآن
از آیات قرآن چنین برمی آید که هدف نزول قرآن در سه بخش مهم خلاصه می*گردد.
۱.اصلاح بینش و تفکر
۲.اصلاح گرایش و عواطف
۳.اصلاح رفتار و منش
قرآن در بعد اصلاح بینش و تفکر، انسان را از غفلت می*رهاند و به ارائه*ی دلایل روشن از رهگذر تدبر در قرآن به تبیین و جدایی حق از باطل می*پردازد و خوراک عقلی انسان را تأمین می*کند و آن*گاه مسایل مورد اختلاف را تذکر می*دهد و انسان را تا مرحله توحید در الوهیت پیش می*برد. زیرا به تعبیر خود قرآن «هَذَا بَلاَغٌ لِّلنَّاسِ وَلِیُنذَرُواْ بِهِ وَلِیَعْلَمُواْ أَنَّمَا هُوَ إِلَهٌ وَاحِدٌ وَلِیَذَّکَّرَ أُوْلُواْ الأَلْبَاب» (آیه ۵۲ ابراهیم)
اما در بعد گرایش و عواطف: در بعد گرایش قرآن خودش را موعظه و بشیر و نذیر، هدایتگر، و درمان کننده بیماری*های روحی انسان معرفی کرده، تا از این مسیر انسانی که در بعد بینش به غنای عقلی رسیده، قلبش آرام گردد و به حقیقت گرایش یابد و خودش را در معرض هدایت الهی قرار دهد «أَمْ یَقُولُونَ افْتَرَاهُ بَلْ هُوَ الْحَقُّ مِن رَّبِّکَ لِتُنذِرَ قَوْمًا مَّا أَتَاهُم مِّن نَّذِیرٍ مِّن قَبْلِکَ» (آیه ۲ سجده)
اما اهداف قرآن در بعد منش و رفتار
انسانی که در پرتو آیات قرآن عقل و قلبش اصلاح گردد طبیعی است که رفتار و منشی خداپسندانه و قرآنی خواهد داشت و به تعبیر قرآن، شکرگذار، دادگر به حق، ثابت قدم در مسیر حق، کوشا در برپایی جامعه عادلانه و فردی که حاکمیت الهی را پذیرفته و برای رهایی از ظلمات به سوی نور گام بر می*دارد؛ خواهد بود.
«یَا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءکُم بُرْهَانٌ مِّن رَّبِّکُمْ وَأَنزَلْنَا إِلَیْکُمْ نُورًا مُّبِینًا» (آیه ۱۷۴ نساء)
اسباب فهم قرآن
اسباب زیادی برای قرآن می*توان برشمرد: که مهم*ترین آن*ها به شرح ذیل بیان می*گردد.
۱.تسلط کامل به زبان عربی، و دانستن معنای دقیق کلمات و اصطلاحات قرآن در عصر نزول چرا که زبان عربی همانند بسیاری از زبان*های گوناگون، در گذر زمان دچار تغییراتی شده است به عنوان مثال کلمه کفاتاً در آیه «أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ کِفَاتًا، أَحْیَاء وَأَمْوَاتًا (آیات ۲۵ و ۲۶ مرسلات) برخی به معنای پرنده تیز پرواز گرفته*اند و از آن حرکت سریع زمین را استنباط کرده*اند با اینکه در عصر نزول به معنای در برگیرنده بود. البته چون مخاطبان قرآن عموم مردم هستند و چه بسا به زبان غیر عربی سخن می*گویند و تسلط به زبان عربی برای آن*ها تکلیف مالا یطاق می*باشد. باید گفت که ارتباط آن*ها با قرآن از طریق ترجمه*ها که متن عربی که مخاطبان اولیه بدون هیچگونه مشکلی درکش می*کردند تحقق می*یابد. لازم به تذکر است که اصطلاحات را باید براساس اصول محاوره*ی عربی فهمید.
۲.استفاده از تمام آیات متعلق به یک موضوع: تفسیر موضوعی
۳.دانستن تاریخ و شأن نزول*ها و شرایط زندگی مخاطبان عصر نزول و فضا و بستری که قرآن در آن نازل می*شد. البته اینکه قرآن یک متنی تاریخمند است و شأن نزول*ها در فهم آن موثر است به این معنی نیست که آموزه*های کلی قرآنکه فرا زمانی و فرا مکانی*اند در محدوده*ی زمان و مکان نزول محبوس و مقید شوند. پس می*توان از یک متن تاریخمند تفسیر فراتاریخی داشت.
۴.پیدا کردن سیاق و ارتباط آیات با یکدیگر: قرآن در این زمینه یک متن منسجم و خودگویا و خود تفسیر می*باشد «وَلَا یَأْتُونَکَ بِمَثَلٍ إِلَّا جِئْنَاکَ بِالْحَقِّ وَأَحْسَنَ تَفْسِیرًا» (آیه ۳۳ سوره فرقان) بنابراین اگر خواننده قرآن با حوصله و تأنی به سراغ آیات قرآن برود، از طریق دنبال کردن آیات شبیه به هم که به صورت مثانی در قرآن آمده، به فهم صحیح و صریح آیات حتی بدون مراجعه به تفاسیر و احادیث می*رسد.
۵.برداشت*های زنده: چون مخاطب قرآن انسان هاست و انسان*ها هم دارای روحیه*ها و شرایط متفاوتند از هر متنی متناسب با روحیه*ی خودشان برداشت می*کنند. چه بسا برداشت یک جوان از برداشت یک متخصص و کار*شناس تفسیر در فهم برخی از آیات بهتر باشد البته به شرطی که به تفسیر به رأی مذموم نینجامیده باشد.
۶.پی بردن به احکام قطعی قرآن و یافتن محکمات که*ام الکتاب*اند و برای عمل و سعادت مردم در اولویت می*باشند. در مورد هر مسأله*ای به ویژه امور اعتقادی و ارجاع متشابهات به محکمات.
لازم به تذکر است که مدلول عرض آیات متشابه برای مردم عرب عصر نزول واضح بوده است ولی تأویل و تحقق خارجی آیات متشابه برای مؤمن و کافر یکسان بود و کسی به تأویل آن راه نداشت.
۷.در نظر گرفتن روایت*های متقن و محکم و مستند تفسیری و خودداری از روایت*های ضعیف و جعلی و اسرائیلیات که متأسفانه فراوان در بسیاری از کتاب*های تفسیری «تفاسیر مأثور» به چشم می*خورد.
از زاویه*های دیگر برای فهم قرآن معیارهای زیر تعیین کننده است.
۱.سازگاری با قواعد مسلم عربی
۲.سازگاری با واقعیت*های عینی و مسلم
۳.سازگاری با اصول مسلم عقلایی
۴.سازگاری با دیگر بیانات قرآن
۵.سازگاری با اصول محاوره*ی عقلایی
موانع فهم صحیح قرآن
اگر بخواهیم به فهم صحیح قرآن برسیم چاره*ای جز این نیست که موانع را خوب شناخته و از سر راه برداریم البته از آنجایی که اشیاء با اضدادشان شناخته می*شوند مقدار زیادی از اسباب فهم قرآن ما را در فهم موانع آن مددرسانی می*کند که برخی از مهم*ترین موانع فهم صحیح قرآن عبارتند از:
۱.ظلم: ظلم با توجه به مفاهیم و مصادیق گسترده*ای که دارد بزرگ*ترین مانع محسوب می*شود خداوند متعال می*فرمایند: «وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاء وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ وَلاَ یَزِیدُ الظَّالِمِینَ إَلاَّ خَسَارًا» (سوره اسراء آیه ۸۲)
۲.پیشداوری*ها و تحمیل باورهای شخصی بر متن: بسیاری از اهل کتاب که مسلمان می*شدند مواردی از قرآن را که با کتاب*های آن*ها مشابهت داشت خیلی سریع می*پذیرفتند ولی موارد علی الظاهر متضاد را تأویل و توجیه می*کردند و همین طور فلاسفه و متکلمان و فقها و... تلاش می*کردند تا برای فرضیه*های خود محملی در قرآن بیابند.
هر چند نمی*توان برای تفسیر و فهم صددرصد این پیشفرض*ها و باورهای قبلی جدا شد ولی پیشنهاد می*گردد در جهت فرو کاستن از تفسیر هرمنوتیکی از تأویل و برگرداندن الفاظ قرآن به معنای خلاف ظاهر خودداری گردد.
۳.آفت روانی که معمولاً آگاهانه هم صورت می*گیرد: این مورد زیر سر هوای نفس است خداوند متعال می*فرماید: «فَأَمَّا الَّذِینَ فی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاء الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاء تَأْوِیلِهِ» (سوره آل عمران آیه ۷)
پس تقوا شرط فهم صحیح قرآن است که «إَن تَتَّقُواْ اللّهَ یَجْعَل لَّکُمْ فُرْقَاناً» (سوره انفال آیه ۲۹)
۴.غرض سوء و کژ فهمی: بسیاری از آیات قرآن بدون آنکه نیازمند کمترین کتاب لغتی باشند فهمیده می*شوند مانند: «إِنَّمَا اللّهُ إِلَـهٌ وَاحِدٌ» (آیه ۱۷۱ نساء)، «إِلَهُکُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ» (آیه ۶ فصلت)
ولی برخی چون خودشان مشکل دارند و نمی*خواهند آیات صریح و روشن قرآن را که پیرامون توحید و قیامت و... می*باشند بفه*مند با چنین سوء غرضی با کژ فهمی به سراغ آیات می*روند طبیعی است که چنین افرادی اگر صد شق القمر هم ببینند باور نمی*کنند.
۵.خلط مفهوم و مصداق و سرایت دادن خصوصیات مصداق به مفهوم بدون دلیل متقن و مستند.
۶.شتاب زدگی در فهم آیات و استفاده نکردن از خود متن و قرآن در فهمیدن آن (عدم توجه به خود تفسیری و بینا متنی قرآن)
۷.شناختن قلمرو قرآن و تصور اینکه پاسخ هر سؤالی را در قرآن باید یافت هر چند به مسائل دینی، تربیتی و هدایتی ما هم مربوط و مرتبط نباشند.
نکته: شایسته*ی یادآوری است که ذوبطون دانستن قرآن نیز فهم ساده و همگانی و قابل دسترس بودن قرآن را پیچیده و دور از دسترس کرده است و فهم آن را ویژه*ی گروه خاصی نموده است که این مورد با مبین و تبیان و بیان بودن قرآن همخوانی ندارد البته اگر برداشت*های ذوقی و اشاری و باطنی از قرآن مباین و متضاد با ظاهر الفاظ و عربیت قرآن باشد پذیرفته نیست ولی اگر در طول هم باشند قابل قبول است.
منبع : اصلاح
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَنزَلَ عَلَى عَبْدِهِ الْکِتَابَ وَلَمْ یَجْعَل لَّهُ عِوَجَا قَیِّمًا لِّیُنذِرَ بَأْسًا شَدِیدًا مِن لَّدُنْهُ وَیُبَشِّرَ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا حَسَنًا (کهف:۱و ۲)
صلوات الله وبرکاته علی من انزل علیه القرآن لیکون للعالمین نذیراً و علی آله و اصحابه و علی من تبعهم باحسان الی یوم الدین
عروس حضرت قرآن نقاب آنگه براندازد
که دار الملک ایمان را مجرد بیند از غوغا
با عرض سلام و خسته نباشید و تحیات فراوان محضر دوستان و برادران ایمانی و میهمانان ارجمند.
در جلسات هم اندیشی کمیسیون اسباب و موانع فهم صحیح قرآن پس ازتلاوت قرآن مجید، جهت شفاف سازی موضوع، این سرفصل*ها را مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت.
۱.اهمیت و ضرورت بحث مورد نظر
۲.چیستی و تعریف قرآن
۳.اهداف نزول قرآن
۴.اسباب فهم قرآن
۵.موانع فهم قرآن
امید است که بتوانیم حق مطالب مطرح*شده* را متناسب شأن قرآن و قرآن دوستان ارائه دهیم.
اما ضرورت بحث:
در مورد اهمیت و ضرورت بحث باید پرسید: آیا وقتی که خداوند کج روان در فهم آیاتش را تهدید می*کند، آنجا که می*فرماید: إِنَّ الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی آیَاتِنَا لَا یَخْفَوْنَ عَلَیْنَا. آیه ۴۰ فصلت و پیامبر گرامی اسلام (ص) بدلیل مهجوریت قرآن با زبان شکایت به پیشگاه پروردگارش عرض می*کند: وَقَالَ الرَّسُولُ یَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هَذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا (آیه ۳۰ فصلت)
تبادل نظر پیرامون چنین مسأله*ای برای مسلمانان به طور عام و برای جامعه دعوت گر به طور خاص جهت تجدید میثاق با قرآن از مهم*ترین و ضروری*ترین مباحث نیست؟!
اما چیستی قرآن
با ذکر مقدمه*ای منطقی و قرآنی به جواب این پرسش می*رسیم؛
خداوند خالق است و نیازهای مخلوقش را می*داند؛ «أَلَا یَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ» (آیه ۱۴ ملک). «وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنسَانَ وَنَعْلَمُ مَا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ» (آیه ۱۶ ق) لذا انسان را که آفرید سدی و بیهود ر*هایش نکرد و هدایتش را مطابق آیه «ان علینا للهدی» تفضلاً خود به عهده گرفت و از طریق فروفرستادن کتاب*های آسمانی مخاطب محور و ارسال پیامبرانی که به زبان قومشان سخن می*گفتند بر آنان منت نهاد و راهنماییشان نمود.
با این بیان قرآن را از زبان قرآن چنین تعریف می*کنیم:
قرآن کتابی است مخاطب محور، نور، روشنگر، برهان، فرقان، قول فصل، هدی للمتقین، هدی للناس و تبیان لکل شیء که از نزد خداوند حکیم و خبیر نازل شده است.
اهداف نزول قرآن
از آیات قرآن چنین برمی آید که هدف نزول قرآن در سه بخش مهم خلاصه می*گردد.
۱.اصلاح بینش و تفکر
۲.اصلاح گرایش و عواطف
۳.اصلاح رفتار و منش
قرآن در بعد اصلاح بینش و تفکر، انسان را از غفلت می*رهاند و به ارائه*ی دلایل روشن از رهگذر تدبر در قرآن به تبیین و جدایی حق از باطل می*پردازد و خوراک عقلی انسان را تأمین می*کند و آن*گاه مسایل مورد اختلاف را تذکر می*دهد و انسان را تا مرحله توحید در الوهیت پیش می*برد. زیرا به تعبیر خود قرآن «هَذَا بَلاَغٌ لِّلنَّاسِ وَلِیُنذَرُواْ بِهِ وَلِیَعْلَمُواْ أَنَّمَا هُوَ إِلَهٌ وَاحِدٌ وَلِیَذَّکَّرَ أُوْلُواْ الأَلْبَاب» (آیه ۵۲ ابراهیم)
اما در بعد گرایش و عواطف: در بعد گرایش قرآن خودش را موعظه و بشیر و نذیر، هدایتگر، و درمان کننده بیماری*های روحی انسان معرفی کرده، تا از این مسیر انسانی که در بعد بینش به غنای عقلی رسیده، قلبش آرام گردد و به حقیقت گرایش یابد و خودش را در معرض هدایت الهی قرار دهد «أَمْ یَقُولُونَ افْتَرَاهُ بَلْ هُوَ الْحَقُّ مِن رَّبِّکَ لِتُنذِرَ قَوْمًا مَّا أَتَاهُم مِّن نَّذِیرٍ مِّن قَبْلِکَ» (آیه ۲ سجده)
اما اهداف قرآن در بعد منش و رفتار
انسانی که در پرتو آیات قرآن عقل و قلبش اصلاح گردد طبیعی است که رفتار و منشی خداپسندانه و قرآنی خواهد داشت و به تعبیر قرآن، شکرگذار، دادگر به حق، ثابت قدم در مسیر حق، کوشا در برپایی جامعه عادلانه و فردی که حاکمیت الهی را پذیرفته و برای رهایی از ظلمات به سوی نور گام بر می*دارد؛ خواهد بود.
«یَا أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ جَاءکُم بُرْهَانٌ مِّن رَّبِّکُمْ وَأَنزَلْنَا إِلَیْکُمْ نُورًا مُّبِینًا» (آیه ۱۷۴ نساء)
اسباب فهم قرآن
اسباب زیادی برای قرآن می*توان برشمرد: که مهم*ترین آن*ها به شرح ذیل بیان می*گردد.
۱.تسلط کامل به زبان عربی، و دانستن معنای دقیق کلمات و اصطلاحات قرآن در عصر نزول چرا که زبان عربی همانند بسیاری از زبان*های گوناگون، در گذر زمان دچار تغییراتی شده است به عنوان مثال کلمه کفاتاً در آیه «أَلَمْ نَجْعَلِ الْأَرْضَ کِفَاتًا، أَحْیَاء وَأَمْوَاتًا (آیات ۲۵ و ۲۶ مرسلات) برخی به معنای پرنده تیز پرواز گرفته*اند و از آن حرکت سریع زمین را استنباط کرده*اند با اینکه در عصر نزول به معنای در برگیرنده بود. البته چون مخاطبان قرآن عموم مردم هستند و چه بسا به زبان غیر عربی سخن می*گویند و تسلط به زبان عربی برای آن*ها تکلیف مالا یطاق می*باشد. باید گفت که ارتباط آن*ها با قرآن از طریق ترجمه*ها که متن عربی که مخاطبان اولیه بدون هیچگونه مشکلی درکش می*کردند تحقق می*یابد. لازم به تذکر است که اصطلاحات را باید براساس اصول محاوره*ی عربی فهمید.
۲.استفاده از تمام آیات متعلق به یک موضوع: تفسیر موضوعی
۳.دانستن تاریخ و شأن نزول*ها و شرایط زندگی مخاطبان عصر نزول و فضا و بستری که قرآن در آن نازل می*شد. البته اینکه قرآن یک متنی تاریخمند است و شأن نزول*ها در فهم آن موثر است به این معنی نیست که آموزه*های کلی قرآنکه فرا زمانی و فرا مکانی*اند در محدوده*ی زمان و مکان نزول محبوس و مقید شوند. پس می*توان از یک متن تاریخمند تفسیر فراتاریخی داشت.
۴.پیدا کردن سیاق و ارتباط آیات با یکدیگر: قرآن در این زمینه یک متن منسجم و خودگویا و خود تفسیر می*باشد «وَلَا یَأْتُونَکَ بِمَثَلٍ إِلَّا جِئْنَاکَ بِالْحَقِّ وَأَحْسَنَ تَفْسِیرًا» (آیه ۳۳ سوره فرقان) بنابراین اگر خواننده قرآن با حوصله و تأنی به سراغ آیات قرآن برود، از طریق دنبال کردن آیات شبیه به هم که به صورت مثانی در قرآن آمده، به فهم صحیح و صریح آیات حتی بدون مراجعه به تفاسیر و احادیث می*رسد.
۵.برداشت*های زنده: چون مخاطب قرآن انسان هاست و انسان*ها هم دارای روحیه*ها و شرایط متفاوتند از هر متنی متناسب با روحیه*ی خودشان برداشت می*کنند. چه بسا برداشت یک جوان از برداشت یک متخصص و کار*شناس تفسیر در فهم برخی از آیات بهتر باشد البته به شرطی که به تفسیر به رأی مذموم نینجامیده باشد.
۶.پی بردن به احکام قطعی قرآن و یافتن محکمات که*ام الکتاب*اند و برای عمل و سعادت مردم در اولویت می*باشند. در مورد هر مسأله*ای به ویژه امور اعتقادی و ارجاع متشابهات به محکمات.
لازم به تذکر است که مدلول عرض آیات متشابه برای مردم عرب عصر نزول واضح بوده است ولی تأویل و تحقق خارجی آیات متشابه برای مؤمن و کافر یکسان بود و کسی به تأویل آن راه نداشت.
۷.در نظر گرفتن روایت*های متقن و محکم و مستند تفسیری و خودداری از روایت*های ضعیف و جعلی و اسرائیلیات که متأسفانه فراوان در بسیاری از کتاب*های تفسیری «تفاسیر مأثور» به چشم می*خورد.
از زاویه*های دیگر برای فهم قرآن معیارهای زیر تعیین کننده است.
۱.سازگاری با قواعد مسلم عربی
۲.سازگاری با واقعیت*های عینی و مسلم
۳.سازگاری با اصول مسلم عقلایی
۴.سازگاری با دیگر بیانات قرآن
۵.سازگاری با اصول محاوره*ی عقلایی
موانع فهم صحیح قرآن
اگر بخواهیم به فهم صحیح قرآن برسیم چاره*ای جز این نیست که موانع را خوب شناخته و از سر راه برداریم البته از آنجایی که اشیاء با اضدادشان شناخته می*شوند مقدار زیادی از اسباب فهم قرآن ما را در فهم موانع آن مددرسانی می*کند که برخی از مهم*ترین موانع فهم صحیح قرآن عبارتند از:
۱.ظلم: ظلم با توجه به مفاهیم و مصادیق گسترده*ای که دارد بزرگ*ترین مانع محسوب می*شود خداوند متعال می*فرمایند: «وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاء وَرَحْمَةٌ لِّلْمُؤْمِنِینَ وَلاَ یَزِیدُ الظَّالِمِینَ إَلاَّ خَسَارًا» (سوره اسراء آیه ۸۲)
۲.پیشداوری*ها و تحمیل باورهای شخصی بر متن: بسیاری از اهل کتاب که مسلمان می*شدند مواردی از قرآن را که با کتاب*های آن*ها مشابهت داشت خیلی سریع می*پذیرفتند ولی موارد علی الظاهر متضاد را تأویل و توجیه می*کردند و همین طور فلاسفه و متکلمان و فقها و... تلاش می*کردند تا برای فرضیه*های خود محملی در قرآن بیابند.
هر چند نمی*توان برای تفسیر و فهم صددرصد این پیشفرض*ها و باورهای قبلی جدا شد ولی پیشنهاد می*گردد در جهت فرو کاستن از تفسیر هرمنوتیکی از تأویل و برگرداندن الفاظ قرآن به معنای خلاف ظاهر خودداری گردد.
۳.آفت روانی که معمولاً آگاهانه هم صورت می*گیرد: این مورد زیر سر هوای نفس است خداوند متعال می*فرماید: «فَأَمَّا الَّذِینَ فی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاء الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاء تَأْوِیلِهِ» (سوره آل عمران آیه ۷)
پس تقوا شرط فهم صحیح قرآن است که «إَن تَتَّقُواْ اللّهَ یَجْعَل لَّکُمْ فُرْقَاناً» (سوره انفال آیه ۲۹)
۴.غرض سوء و کژ فهمی: بسیاری از آیات قرآن بدون آنکه نیازمند کمترین کتاب لغتی باشند فهمیده می*شوند مانند: «إِنَّمَا اللّهُ إِلَـهٌ وَاحِدٌ» (آیه ۱۷۱ نساء)، «إِلَهُکُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ» (آیه ۶ فصلت)
ولی برخی چون خودشان مشکل دارند و نمی*خواهند آیات صریح و روشن قرآن را که پیرامون توحید و قیامت و... می*باشند بفه*مند با چنین سوء غرضی با کژ فهمی به سراغ آیات می*روند طبیعی است که چنین افرادی اگر صد شق القمر هم ببینند باور نمی*کنند.
۵.خلط مفهوم و مصداق و سرایت دادن خصوصیات مصداق به مفهوم بدون دلیل متقن و مستند.
۶.شتاب زدگی در فهم آیات و استفاده نکردن از خود متن و قرآن در فهمیدن آن (عدم توجه به خود تفسیری و بینا متنی قرآن)
۷.شناختن قلمرو قرآن و تصور اینکه پاسخ هر سؤالی را در قرآن باید یافت هر چند به مسائل دینی، تربیتی و هدایتی ما هم مربوط و مرتبط نباشند.
نکته: شایسته*ی یادآوری است که ذوبطون دانستن قرآن نیز فهم ساده و همگانی و قابل دسترس بودن قرآن را پیچیده و دور از دسترس کرده است و فهم آن را ویژه*ی گروه خاصی نموده است که این مورد با مبین و تبیان و بیان بودن قرآن همخوانی ندارد البته اگر برداشت*های ذوقی و اشاری و باطنی از قرآن مباین و متضاد با ظاهر الفاظ و عربیت قرآن باشد پذیرفته نیست ولی اگر در طول هم باشند قابل قبول است.
منبع : اصلاح